CẬP NHẬT KIẾN THỨC VỀ CÁCH THỨC HOẠT ĐỘNG CỦA VACCINE COVID-19

CẬP NHẬT KIẾN THỨC VỀ CÁCH THỨC HOẠT ĐỘNG CỦA VACCINE COVID-19

 Bác sỹ Nguyễn Hữu Tùng

Cập nhật ngày 9 tháng 3 năm 2021

Hệ miễn dịch - Hệ thống phòng ngự của cơ thể trước bệnh truyền nhiễm

Để hiểu rõ cách thức hoạt động của vaccine COVID-19, trước tiên tìm hiểu về cách thức cơ thể chúng ta chống lại bệnh tật. Khi mầm bệnh, như virus gây bệnh COVID-19, tấn công cơ thể chúng ta, chúng tấn công và sinh sôi nảy nở. Sự tấn công này, còn gọi là lây nhiễm, là tác nhân gây ra bệnh tật. Hệ thống miễn dịch của chúng ta nằm rải rát khắp cơ thể, ở nhiều cơ quan và dưới nhiều dạng khác nhau. Máu chứa các tế bào hồng cầu, chuyên chở oxygen tới các mô và cơ quan trong cơ thể, bạch cầu hay các tế bào miễn dịch chống lại lây nhiễm. Các loại tế bào bạch cầu khác nhau chống lại lây nhiễm theo nhiều cách khác nhau:

• Đại thực bào (Macrophages) là các tế bào bạch huyết hấp thụ và tiêu hóa các mầm bệnh và các tế bào đã chết hoặc sắp chết. Các đại thực bào để lại các phần của mầm bệnh xâm nhập, được gọi là "kháng nguyên". Cơ thể xác định các kháng nguyên được coi là nguy hiểm và kích thích các kháng thể tấn công chúng.
• Tế bào lympho B là các tế bào bạch huyết bảo vệ cơ thể. Chúng tạo các kháng thể tấn công các mảnh virus, vi khuẩn…mà đại thực bào còn để lại.
• Tế bào lympho T là loại tế bào bạch huyết bảo vệ cơ thể. Chúng tấn công các tế bào trong cơ thể đã bị nhiễm bệnh.

Lần đầu tiên khi một người bị nhiễm virus gây bệnh COVID-19, có thể mất vài ngày hoặc vài tuần để cơ thể của họ tạo ra và sử dụng tất cả hệ thống miễn dịch cơ thể tìm cách chống lại mầm bệnh để vượt qua tình trạng nhiễm bệnh. Sau khi nhiễm bệnh, hệ miễn dịch của cơ thể ghi nhớ lại dấu vết của siêu vi đó và tiếp tục tạo ra sự bảo vệ cơ thể chống lại bệnh đó trong tương lai.

Cơ thể lưu giữ một vài tế bào lympho T, gọi là "tế bào ghi nhớ", nhanh chóng hành động nếu cơ thể gặp lại loại virus tương tự. Khi phát hiện thấy kháng nguyên (antigen) tương tự, tế bào lympho B tạo ra kháng thể (antibody) chống lại chúng. Các chuyên gia vẫn đang tìm hiểu xem thời gian mà các tế bào ghi nhớ này bảo vệ một người khỏi virus  gây bệnh COVID-19 là bao lâu, gọi là hiệu giá kháng thể/ là nồng độ kháng thể lưu hành trong máu sau tiêm ngừa hay sau nhiễm siêu vi ( nhiễm trùng ).

Cách thức hoạt động của vắc-xin COVID-19

Vaccine  COVID -19 giúp cơ thể chúng ta phát triển khả năng miễn dịch chống lại virus  gây bệnh COVID-19, trường hợp này gọi là tạo miễn dịch chủ động, khác với miễn dịch thụ động là cơ thể tạo ra kháng thể chống siêu vi sau khi bị nhiễm siêu vi đó. Các loại vaccine khác nhau tác động theo những cách khác nhau để tạo ra khả năng bảo vệ. Nhưng với tất cả các loại vắc-xin, khi được đưa vào cơ thể sẽ kích hoạt hệ thống miễn dịch tạo ra dòng tế bào lympho T "ghi nhớ" cũng như tế bào lympho B sản xuất kháng thể chống lại siêu vi đó trong tương lai.

Thông thường, vài tuần sau khi tiêm chủng, cơ thể mới sản sinh ra tế bào lympho T và lympho B. Do đó, có thể có trường hợp một người bị nhiễm virus gây bệnh COVID-19 ngay trước hoặc ngay sau khi tiêm vaccine, thì xét nghiệm Covid-19 có thể vẫn dương tính, trong trường hợp này y học gọi là phơi nhiểm siêu vi thời kỳ cửa sổ .

Các loại vaccine

Hiện tại đang có ba loại vaccine COVID-19 đã được cho phép và khuyến cáo sử dụng, hoặc đang trong quá trình thử nghiệm lâm sàng trên diện rộng (Giai đoạn 3) tại Hoa Kỳ. Bên dưới là mô tả cơ cấu mỗi loại vaccine covid-19. Không có loại vaccine  nào trong số này gây bệnh COVID-19 cho con người.

Vaccine mRNA vaccine messenger RNA), Vaccine Pfizer/BioNtech, Moderna là những loại vaccine mRNA. Vaccine mRNA hay gọi là vaccine truyền tin. Khi chích vaccine này vào cơ thể, vaccine có chứa vật thể lấy từ siêu vi SAR-COV2 sẽ đi đến tế bào và tế bào sẽ sản sinh một protien lạ vô hại hay gọi là “protein đột biến” mang đấu ấn của siêu vi đó. Sau khi tế bào của chúng ta tạo ra các bản sao protein đó, chúng phá hủy các vật chất di truyền từ vaccine Covid-19 và chỉ còn bột lộ protein đột biến nầy. Cơ thể chúng ta sẽ phát hiện protein lạ này và đưa nó trình diện với tế bào lympho T và lympho B sẽ ghi nhớ lại dấu ấn kháng nguyên này và sản sinh kháng thể chống lại siêu vi gây bệnh Covid-19 nếu chúng ta nhiễm bệnh trong tương lai.

Cơ chế hoạt động của vaccine mRNA:

• Vaccine tiểu đơn vị protein (protein subunit vaccine), bao gồm các mảnh (protein) vô hại của vi-rút gây bệnh COVID-19 thay vì toàn bộ mầm bệnh. Sau khi được tiêm chủng, cơ thể chúng ta ghi nhận rằng protein không nên ở đó và tạo các tế bào lympho T và kháng thể, những tế bào này sẽ ghi nhớ cách chống lại virus gây bệnh COVID-19 nếu chúng ta nhiễm bệnh trong tương lai.

• Vaccine Vector hay recombinant vector vaccine, Vaccine AstraZennca, Johnson & johnson, Sputnik V là vaccine vectors. Cơ chế hoạt động của Vaccine vector là vaccine này có chứa một phiên bản điều chỉnh của loại virus khác với loại gây bệnh COVID-19, ví dụ virus Adenovirus. Bên trong vỏ tế bào vi-rút điều chỉnh có vật liệu từ vi-rút gây bệnh COVID-19. Vật liệu này được gọi là "vector virus ". Sau khi vector virus vào trong tế bào của chúng ta, vật chất di truyền sẽ cung cấp các hướng dẫn cho tế bào tạo protein riêng có với vi-rút gây bệnh COVID-19. Dùng các hướng dẫn này, tế bào của chúng ta tạo ra các bản sao protein đó. Điều này thúc đẩy cơ thể chúng ta tạo tế bào lympho T và lympho B ghi nhớ cách chống lại virus đó nếu chúng ta bị lây nhiễm trong tương lai.

Cơ chế hoạt động của Vaccine vector :

Một số loại vắc-xin COVID-19 cần được tiêm nhiều hơn một liều

Để được tiêm chủng đầy đủ, quý vị sẽ cần hai liều đối với một số loại vắc-xin COVID-19.

• Nếu quý vị sử dụng loại vaccine COVID-19 cần tiêm hai liều, quý vị chỉ được xem là đã tiêm chủng đầy đủ sau hai tuần kể từ khi tiêm liều thứ hai. Vaccine COVID-19 của Pfizer- BioNtech và Moderna, AstraZennca cần được tiêm hai liều.

• Nếu quý vị sử dụng loại vaccine COVID-19 cần tiêm một liều, quý vị được xem là tiêm chủng đầy đủ sau hai tuần kể từ khi tiêm. Vaccine  COVID-19 của Johnson & Johnson's Janssen chỉ cần tiêm một liều duy nhất.

Nếu quý vị mới tiêm chưa đủ hai tuần hoặc vẫn còn cần được tiêm liều thứ hai, khi đó quý vị CHƯA được bảo vệ đầy đủ. Hãy tiếp tục thực hiện tất cả các bước phòng ngừa cho đến khi được tiêm chủng đầy đủ (hai tuần kể từ liều cuối cùng).

Kết luận

Tiêm vaccine  là một trong nhiều cách cho chúng ta có thể thực hiện để bảo vệ bản thân và người khác khỏi COVID-19. Bảo vệ khỏi COVID-19 là vấn đề đặc biệt quan trọng với một số người, vì COVID-19 có thể gây bệnh nghiêm trọng hoặc dẫn tới tử vong.

Ngăn chặn môt đại dịch đòi hỏi phải sử dụng tới mọi công cụ có sẵn. Vaccine  kết hợp với hệ miễn dịch của chúng ta để cơ thể  sẵn sàng chống lại covid -19  nếu quý vị bị phơi nhiễm. Sau khi chúng ta được tiêm chủng đầy đủ phòng Covid-19, chúng ta có thể bắt đầu làm một số việc mà chúng ta đã phải dừng lại do đại dịch. Tuy nhiên, chúng ta vẫn đang tìm hiểu ảnh hưởng của vaccine  đối với sự lây lan COVID-19. Sau khi được tiêm chủng đầy đủ phòng COVID-19, chúng ta cũng  nên tiếp tục thực hiện các biện pháp phòng ngừa (5K) ở nơi công cộng hoặc khi quý vị ở gần những người chưa được tiêm chủng đến từ nhiều hơn một hộ gia đình.

Tiêm phòng COVID-19 và tuân thủ khuyến cáo của CDC để bảo vệ bản thân và người khác sẽ đem lại sự bảo vệ tốt nhất trước COVID-19.

 Bài viết có tham khảo từ tài liệu của WHO và CDC Hoa kỳ.