KỊCH BẢN NÀO KHẢ THI ĐỂ KẾT THÚC CUỘC CHIẾN CHỐNG COVID-19: XÓA SỔ HAY CHUNG SỐNG?

 Nguồn: Aaron Kofman, MD1; Rami Kantor, MD2; Eli Y. Adashi, MD, MS3. JAMA. Năm 2021; 326 (4): 303-304. doi: 10.1001 / jama.2021.11042

Tỷ lệ tiêm chủng cao ở người lớn tại Hoa Kỳ làm cho ta hy vọng cuộc sống có thể  sớm trở lại như trước đại dịch. Tuy nhiên, khả năng tiếp cận vaccine khác biệt, do dự trong sự lựa chọn và tiêm vaccine, sự xuất hiện các biến thể mới và làn sóng dịch bệnh chết người đang xảy ra rầm rộ trên toàn cầu có thể là rào cản để đạt được mục tiêu này. Trong đó, sự biến động từ trước đến nay là thuộc tính bất biến của SARS-CoV-2, hình dung một trạng thái ổn định trong tương lai có thể là một vấn đề vốn có. Quan điểm này mô tả 4 kịch bản tiềm năng — xóa sổ, tiêu diệt, sống chung và thiêu rụi — bao gồm một loạt các “trò chơi” được xem như là giải pháp để kết thúc cuộc chiến chống đại dịch COVID-19; tuy nhiên, các trường hợp khác cũng có thể xảy ra.

Cần điều kiện gì để xóa sổ (eradication) SARS-CoV-2? Theo định nghĩa, việc xóa sổ đòi hỏi phải giảm vĩnh viễn tỷ lệ lưu hành bệnh qua trung gian SARS-CoV-2 trên toàn cầu xuống còn zero. Để đạt được kết quả như vậy, cần phải bảo đảm đầy đủ khả năng miễn dịch của quần thể thông qua tiêm phòng và miễn nhiễm trước (prior infection). Cả miễn dịch có nguồn gốc từ vaccine và nhiễm trùng phải có hiệu quả cao, lâu dài và bền vững trong việc ngăn ngừa lây truyền thứ cấp và tái nhiễm, đồng thời bảo vệ chống lại tất cả các dạng biến thể của virus hiện tại và trong tương lai.

Với những yêu cầu tương đối nhẹ nhàng này, việc xóa sổ có thể trở thành một mục tiêu quá khát vọng ngay cả khi chỉ là một thử nghiệm tồn tại trong suy nghĩ, chứ chưa nói đến là một chiến lược sức khỏe cộng đồng. Tuy nhiên, bệnh đậu mùa, một bệnh nhiễm trùng đường hô hấp rất dễ lây lan khác, đã bị loại trừ; một kết quả từng được coi là không thể tưởng tượng được. Các bệnh lây truyền qua đường không khí có thể phòng ngừa bằng vaccine khác như bệnh sởi và bệnh rubella đã trở thành đối tượng cần loại trừ, tức là giảm tỷ lệ mắc bệnh ở khu vực thay vì toàn cầu xuống còn zero.

Việc loại bỏ (elimination) cũng có thể trở thành một mục tiêu thực tế hơn trong ngắn hạn đối với SARS-CoV-2, đặc biệt nếu các loại vaccine tăng cường phân phối chậm trở nên cần thiết để nhắm vào các biến thể virus mới nổi. Bằng chứng về việc loại bỏ thành công SARS-CoV-2 đang được tích lũy nhanh chóng. Việc loại bỏ có thể đã cận kề ở Israel, một mô hình hiệu quả tiêm chủng trong đó các ca SARS-CoV-2 hiện đang ở mức 0,7% là mức cao nhất [1]. Thành công tương tự có thể được thực hiện ở các quốc gia khác, nơi có tỷ lệ tiêm chủng đủ cao đã đạt được. Việc loại bỏ tạm thời SARS-CoV-2 mà không có sự ra đời của vaccine có thể chứng minh được tính khả thi cũng như đã cho thấy ở New Zealand vào đầu tháng 8 năm 2020.

Mục đích xóa sổ hoặc tiêu diệt có đạt được ở Hoa Kỳ hoặc các nơi khác? Tiêm phòng liên tục chống lại SARS-CoV-2 và các biến thể của nó được yêu cầu để chống lại nguy cơ nghi ngờ lây truyền từ động vật sang dơi, chồn nuôi hoặc động vật chưa được phát hiện [2]. Về mặt này, SARS-CoV-2 nổi bật hơn so với bệnh đậu mùa mà chưa xác định được ổ chứa trên động vật. Theo đó, các nỗ lực tiêm chủng vô thời hạn trong tương lai chống lại SARS-CoV-2, loại trừ lâu dài, chưa nói đến xóa sổ, có thể chứng minh là không khả thi.

Ngoài ra, liệu có thể sống chung với SARS-CoV-2, một kết quả không bao gồm việc xóa sổ hoàn toàn hoặc loại bỏ đáng kể? Trong trường hợp này, biện pháp bảo vệ qua trung gian vaccine chỉ có thể đạt đến mức tối đa là ngăn chặn các biểu hiện nghiêm trọng nhất của COVID-19, làm gián đoạn chuỗi lây truyền virus và chống lại phần lớn các biến thể virus mới xuất hiện. Bằng chứng hỗ trợ cho việc hiện thực hóa kịch bản có thể bao gồm, nhưng không giới hạn, các báo cáo về trường hợp tái nhiễm ít, các loại vaccine đột phá và sự lây truyền thứ cấp không đáng kể ngay cả khi đối mặt với hầu hết các biến thể virus [3,5].

Trong một thế giới mà tình trạng chung sống mang tính miễn dịch, các gói dịch vụ khác nhau bảo đảm loại trừ virus gây bệnh (distict virus free pockets of infection) có thể tồn tại mà trong đó khả năng nhận diện vius của vaccine đạt hiệu quả cao. Trong khi hầu hết các trường hợp lây nhiễm sẽ chậm lại đáng kể, một số trường hợp vẫn tồn tại ở mức độ thấp hoặc dưới dạng các đợt bùng phát lẻ tẻ bên ngoài các gói dịch vụ được đề cập. Những ca nhiễm mới như vậy sẽ chủ yếu xảy ra ở những người chưa được tiêm chủng. Các ca nhiễm trùng bộc phát hiếm gặp ở những người được tiêm chủng có thể xảy ra do hiệu quả của vaccine hạn chế, tình trạng suy giảm miễn dịch, nguồn cung cấp vaccine không đầy đủ hoặc các vấn đề kiểm soát chất lượng, hoặc các biến thể virus trong tương lai. Tuy nhiên, nhìn chung, mặc dù thỉnh thoảng có những ca nhiễm mới, nhưng một vùng dịch lưu hành có thể thay thế sự biến động đa dạng của đại dịch.

Khi khả năng tiếp cận vaccine mở rộng trên toàn cầu, và sự ngần ngại về vaccine và thách thức tiếp cận giảm dần, cũng như sự nhân lên của virus và sự tạo ra các biến thể giảm đi, số lượng các gói dịch vụ có thể tăng lên. Mặc dù việc tiêm phòng có thể tiếp tục cung cấp mức độ miễn dịch cao chống lại các biến thể của virus, nhưng có thể cần phải dùng các biện pháp tăng cường để duy trì hiện trạng. Ở đâu và khi nào tỷ lệ tiêm chủng thấp và dịch tái diễn trở lại, các đợt bùng phát cục bộ mới là điều đáng quan ngại. Trong những trường hợp như vậy, việc thực hiện và tuân thủ các biện pháp y tế công cộng dự phòng vẫn có thể được yêu cầu. Tuy nhiên, đối với những người đã được chủng ngừa hoặc cư trú ở các khu vực địa lý có tỷ lệ mắc bệnh thấp, với sự lựa chọn hạn chế của các biến thể virus hoặc cả hai, nguy cơ lây nhiễm có khả năng quản lý thấp. Tuy nhiên, về lâu dài, khi khả năng miễn dịch toàn cầu do tiếp xúc hoặc tiêm chủng trở nên phổ biến, các triệu chứng bệnh gặp phải có thể giống với cảm lạnh thông thường, do corona virus theo mùa gây ra.

Nếu không có lựa chọn chung sống, kết cục có thể giống như một vụ hỏa hoạn (conflamation), nghĩa là, một trạng thái ổn định mang tính đặc trưng bởi yếu tố dịch tễ của SARS-CoV-2 ở mức độ vừa phải. Với một phần lớn dân số không được tiêm chủng do hạn chế về tiếp cận, do dự hoặc tình trạng suy giảm miễn dịch, sự lưu hành của SARS-CoV-2 chắc chắn sẽ duy trì mạnh mẽ. Điều này sẽ tạo điều kiện cho virus có cơ hội tái tạo và thích ứng liên tục để tránh các phản ứng miễn dịch qua trung gian vật chủ và có nguồn gốc từ vaccine. Trong số các cộng đồng được tiêm chủng, các trường hợp nhiễm bệnh vẫn có thể phát sinh định kỳ do khả năng miễn dịch có nguồn gốc từ vaccine chưa hoàn thiện, hiệu quả vaccine suy giảm, vaccine không có tác dụng với các biến thể virus mới hoặc lây truyền từ người chưa được tiêm chủng. Hai trường hợp bùng phát dịch gần đây của biến thể SARS-CoV-2 đóng vai trò như một lời nhắc nhở quan trọng về khả năng như vậy [6].

Mức độ bùng phát dịch có thể phụ thuộc cơ bản vào hiệu quả và sự chấp nhận của vaccine theo vùng địa lý. Khoảng cách về khả năng bao phủ đối với các biến thể cụ thể đã được ghi nhận ở một số loại vaccine. Tiện ích của vaccine AstraZeneca chống lại biến thể B.1.351 là một trong những ví dụ như vậy [7]. Khoảng cách tương tự trong phạm vi bao phủ của các biến thể đáng lo ngại có thể tồn tại đối với các vaccine khác mà số liệu công khai trước đây không có, thưa thớt hoặc giới hạn trong các nghiên cứu trong ống nghiệm. Giả sử tình trạng bùng phát xảy ra, với phần lớn thế giới bị hạn chế về nguồn cung cấp vaccine hoặc những vaccine kém hiệu quả hơn, các đợt bùng phát tiếp diễn trên quy mô rộng hơn sẽ được dự kiến.

Chỉ một năm trước, phần lớn các quốc gia đã thống nhất đóng cửa biên giới trong đợt bùng phát dịch COVID-19 đầu tiên. Ngày nay, trải nghiệm toàn cầu rất khác nhau. Israel, New Zealand, Việt Nam và Brunei có thể đã gần tiếp cận với mục tiêu  loại bỏ COVID-19 trong đợt dịch này. Về phần mình, Vương quốc Anh, Hoa Kỳ và Trung Quốc dường như đang tồn tại trong tình trạng chung sống với dịch bệnh. Ngược lại, Ấn Độ, các khu vực khác của Đông Nam Á và phần lớn Nam Mỹ dường như bị đè nặng bởi một trạng thái giống như tình trạng hỏa hoạn toàn quốc (a conflagration like-state). Việc đảo ngược vận mệnh của các quốc gia đang trong tình trạng giống như hỏa hoạn sẽ đòi hỏi phải xây dựng khả năng miễn dịch cộng đồng thông qua vaccine có khả năng vô hiệu hóa các biến thể virus mới. Những đột phá trong việc phát triển các phương pháp trị liệu hiệu quả cao, nếu điều này xảy ra, sẽ tiếp tục phá vỡ hiện trạng toàn cầu với mục tiêu tang đà phục hồi, đặc biệt đối với các quốc gia mà dịch bệnh đang hoành hành giống như trong tình trạng hỏa hoạn. Cuối cùng, việc các quốc gia riêng lẻ kết thúc cuộc chiến chống SARS-CoV-2 ở đâu sẽ phụ thuộc rất nhiều vào sự lựa chọn và dựa vào thực tế của cộng đồng quốc tế cũng như các biến động thường khó lường và có thể không dự đoán trước được của SARS-CoV-2.

Tham chiếu

1.Dagan N, Barda N, Kepten E và cộng sự. Vaccine BNT162b2 mRNA Covid-19 trong cơ sở tiêm chủng đại trà trên toàn quốc. N Engl J Med. Năm 2021; 384 (15): 1412-1423. doi: 10.1056 / NEJMoa2101765PubMedGoogle ScholarCrossref

2.Oude Munnink BB, Sikkema RS, Nieuwenhuijse DF, et al. Lây truyền SARS-CoV-2 trong các trang trại nuôi chồn hương giữa người và chồn và trở lại người. Khoa học. Năm 2021; 371 (6525): 172-177. doi: 10.1126 / science.abe5901PubMedGoogle ScholarCrossref

3.Whelan R. CDC xác định một nhóm nhỏ nhiễm trùng Covid-19 trong số những bệnh nhân được tiêm chủng đầy đủ. Tạp chí Phố Wall. Ngày 15 tháng 4 năm 2021. Truy cập ngày 20 tháng 6 năm 2021. https://www.wsj.com/articles/cdc-identify-small-group-of-covid-19-infilities-among-ly-vaccinated-patients-11618490232?page = 1

4.Kustin T, Harel N, Finkel U, et al. Bằng chứng cho việc gia tăng tỷ lệ đột phá của các biến thể SARS-CoV-2 đang được quan tâm ở những người được tiêm chủng mRNA BNT162b2. Nat Med. Xuất bản ngày 14 tháng 6 năm 2021. doi: 10.1038 / s41591-021-01413-7Google Scholar

5.Cavanaugh AM, Fortier S, Lewis P, et al. Sự bùng phát COVID-19 liên quan đến biến thể dòng dõi SARS-CoV-2 R.1 tại một cơ sở điều dưỡng lành nghề sau chương trình tiêm chủng — Kentucky, tháng 3 năm 2021. MMWR Morb Mortal Wkly Rep. 2021; 70 (17): 639-643. doi: 10.15585 / mmwr.mm7017e2PubMedGoogle ScholarCrossref

6.Hacisuleyman E, Hale C, Saito Y, et al. Các bệnh nhiễm trùng đột phá bằng vaccinevới SARS-CoV-2 var. N Engl J Med. Năm 2021; 384 (23): 2212-2218. doi: 10.1056 / NEJMoa2105000PubMedGoogle ScholarCrossref

7.Madhi SA, Baillie V, Cutland CL, et al; NGS-SA Group; Nhóm Wits-VIDA COVID. Hiệu quả của vaccineChAdOx1 nCoV-19 Covid-19 đối với biến thể B. 1.351. N Engl J Med. Năm 2021; 384 (20): 1885-1898. doi: 10.1056 / NEJMoa2102214PubMed

Lược dịch: Bác sỹ Hồ Ngọc Kính*

* Đại học Phan Châu Trinh